Porno, pulp & literatuur in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Met de expo ‘Porno, pulp & literatuur’ prikkelt de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience de bezoeker met een onbekend en lang verzwegen deel van de Vlaamse literatuur- en cultuurgeschiedenis. Pulpblaadjes en pornoromans werden in de geschiedenis lange tijd verboden maar vanaf december wordt de gewaagde collectie getoond in de mooie Nottebohmzaal.

Vanaf 6 december toont de Erfgoedbibliotheek een stukje van zijn verborgen collectie uit het archief. Als bewaarbibliotheek voor de humane wetenschappen en de Vlaamse letterkunde mogen ‘vieze boekjes’ niet in de collectie ontbreken. Voor het digitale tijdperk zochten liefhebbers van erotica en porno hun toevlucht tot gedrukt materiaal en pikante verhalen, al dan niet geïllustreerd met foto’s of tekeningen. Lange tijd werden die pulpblaadjes en pornoromans verboden vanwege hun expliciete seksuele inhoud, nu toont de Erfgoedbibliotheek deze prikkelende literatuur in de mooie Nottebohmzaal. Van clandestien tot bovengronds. Van suggestief tot expliciet. Van pulp tot literatuur. Denk aan de populaire Vlaamse blootbladen Sex Top en De Mascotte, maar ook Mieke Maaike’s obscene jeugd van Louis Paul Boon en de Gangreen-cyclus van Jef Geeraerts.

Porno van toen tot nu

Pornografisch materiaal is een boeiend cultureel tijdsdocument. Het toont wat volgens de heersende moraal aanstootgevend is. Tegelijk moet porno een groot publiek aanspreken en bevestigt het culturele clichés. Op die manier geeft ze een goed idee van de tijdgeest waarin ze verschijnt.

Al in de negentiende eeuw worden goedkope tijdschriften en romannetjes in relatief grote oplages geproduceerd. Deze ‘prikkellectuur’ moest de lezer seksueel stimuleren door expliciete scènes. Naast die vroege vorm van pornografische massaproductie verscheen er ook erotische literatuur in de libertijnse traditie. Deze bibliofiele of privé-uitgaven waren gericht op een select, elitair leespubliek.

De productie van porno, vooral van populaire bladen en romans, groeit exponentieel in de loop van de twintigste eeuw. Het hoogtepunt wordt bereikt in de jaren zestig – niet toevallig – ten tijde van de seksuele revolutie. Overheid en politie zetten grootscheepse acties op touw tegen (de verkoop en verspreiding van) pornografisch en erotisch drukwerk, dat steeds explicietere vormen aannam en dus (nog steeds) werd beschouwd als een vorm van openbare zedenschennis.

Ook vooraanstaande literaire auteurs bleven in die periode niet gespaard. Na de Tweede Wereldoorlog dringt het (expliciet) seksuele namelijk ook meer en meer door in de ‘reguliere’ literatuur. Als gevolg van strenge politieacties wordt het werk van Jef Geeraerts, net als verschillende literaire tijdschriften, in beslag genomen. Hugo Claus werd dan weer veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier maanden, omdat hij drie naakte mannen ten tonele had gevoerd. 

Vanaf de jaren tachtig van de twintigste eeuw lijkt de markt voor pornografische romans bijna volledig in te storten. De aandacht gaat naar de ‘filmische’ porno, beschikbaar op videoband, DVD en internet. Toch is de geschreven porno en erotica niet ten dode opgeschreven. Recent ontstond een niche van zogenoemde soft pornografie: erotische verhalen die vaak gericht zijn op vrouwen en die een alternatief lijken te bieden voor de hard core – vaak onrealistische, gewelddadige, vrouwonvriendelijke… – internetporno.

Praktisch

• Porno, pulp & literatuur
• Tijdelijke expo in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
• van vrijdag 6 december 2019 t/m vrijdag 14 februari 2020
• geopend van dinsdag t/m zondag, tussen 13 en 17 uur
• prijzen: € 5, € 3 en gratis
• Randprogramma: Bezoekers kunnen de expo bezoeken onder begeleiding van een gids of een expert. Ook zijn er twee samenleesmomenten. Het volledige programma staat op de website.
• Catalogus: Voor deze expo werd een speciale editie van De Boekenwereld uitgewerkt, met bijdragen van het Letterenhuis, het Museum Plantin-Moretus en de Universiteit Antwerpen. De Boekenwereld is een tijdschrift voor iedereen die interesse heeft in het oude en moderne boek en de prentkunst. 
• Meer info op www.consciencebibliotheek.be/porno-pulp-literatuur
• Zie ook de Nottebohmkrant editie najaar 2019, met een interview met drie kenners van het genre Karen Van Hove, Bert Sliggers en Walter Soethoudt: www.consciencebibliotheek.be/nl/pagina/nottebohmkrant-najaar-2019

Deze tentoonstelling is geïnspireerd  op de tentoonstelling ‘Porno op papier’ van Huis van het boek, de samenwerking tussen de KB, nationale bibliotheek en Museum Meermanno, die vorig jaar te zien was in Den Haag.