Erfgoedbibliotheek verwerft Kafka uit bibliotheek van Paul van Ostaijen
Honderd jaar na de dood van Franz Kafka (1883-1924) verwerft de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen een eerste druk van zijn bekendste werk 'Die Verwandlung' ('De gedaanteverwisseling', 1916) dat deel uitmaakte van de bibliotheek van Paul van Ostaijen (1896-1928). Het boek toont dat de Antwerpse auteur al vroeg een liefhebber was van Kafka.
De Erfgoedbibliotheek kreeg het boek in handen via het Nederlandse antiquariaat Fokas Holthuis. Eigenaar Holthuis is zelf al jarenlang verzamelaar van Van Ostaijen en kocht het betreffende exemplaar ooit op een Brusselse veiling.
Neus voor wat nieuw is
De verschillende sporen die Van Ostaijen in het boek achterliet maken het tot een aanwinst met een grote cultuurhistorische waarde. Zo schreef hij achterin niet alleen zijn naam, maar ook het jaartal ‘1917’. Daaruit blijkt dat de destijds 21-jarige schrijver al een jaar na het uitkomen van de novelle een exemplaar in bezit had. Dat is bijzonder, aangezien Kafka toen nog nauwelijks bekend was in Vlaanderen. Volgens Van Ostaijen-biograaf Matthijs de Ridder toont het vroege bezit van Kafka’s novelle Van Ostaijens ‘neus voor alles wat nieuw was’ in zowel de kunst als de maatschappij.
“Het is typerend dat Kafka voor de literatuurvernieuwer Van Ostaijen al in 1917 een bekende en ook een belangrijke naam was”, aldus Van Ostaijen-biograaf Matthijs de Ridder.
Aantekeningen van Van Ostaijen
In het boek zijn niet alleen de naam van Van Ostaijen en het jaartal 1917 geschreven, maar ook het adres waar hij in Antwerpen woonde na zijn terugkeer uit Berlijn in 1921 en verschillende onderstrepingen en markeringen. Die zijn vermoedelijk afkomstig van Van Ostaijen zelf. Zo is bijvoorbeeld de titel gemarkeerd van 'Betrachtung', een ander werk van Kafka waarvoor achter in het boek reclame wordt gemaakt. Uit deze kortverhalenbundel zou Van Ostaijen later – als een van de eerste Kafka-vertalers wereldwijd - een vijftal verhalen vertalen, die in 1925 verschenen in het tijdschrift 'Vlaamsche Arbeid'.
"De moderne groteske literatuur in Vlaanderen begint hier"
De Ridder verklaart Van Ostaijens fascinatie voor zijn Praagse tijdgenoot vanuit hun gedeelde liefde voor absurde humor en hun satirische kritiek op de burgerlijke schone schijn. Bij Van Ostaijen komt dit vooral tot uiting in de grotesken die hij mede onder invloed van Kafka zou gaan schrijven in zijn Berlijnse periode. Van die literaire invloed is dit exemplaar uit zijn bibliotheek misschien wel het vroegste tastbare bewijs.
Matthijs de Ridder: “Hier zie je een belangrijk auteur kennismaken met een literair genre dat daarvoor niet of nauwelijks is bedreven in de Vlaamse literatuur. De moderne groteske literatuur in Vlaanderen begint hier.”
Nottebohmlezing
Van Ostaijens exemplaar van 'Die Verwandlung' is binnenkort zowel fysiek als digitaal raadpleegbaar in de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Wie meer wil weten over Van Ostaijen als lezer van Kafka en de bijzondere verwantschap tussen de twee auteurs is welkom op de Nottebohmlezing die Matthijs de Ridder op zondag 8 december 2024 zal verzorgen rond dit thema.
Beelden: 'Die Verwandlung' uit bibliotheek Van Ostaijen. Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. © Marie-Charlotte le Bailly
Marlou de Bont
Evi Boels